自然数与数论初步

自然数

皮亚诺公理(Peano axioms for natural numbers)

  1. 00 是自然数。
  2. 每个自然数 xx 都有一个自然数后继 S(x)S(x)
  3. 00 不是任何自然数的后继。
  4. 不同的自然数有不同的后继(即 S(x)=S(y)x=yS(x) = S(y) \to x = y)。
  5. 如果一个集合 AA 包含 00,并且对于每个 xSx \in SS(x)AS(x) \in A,那么 AA 包含所有自然数。

形式化写法:

  1. 0N0 \in \N
  2. xNS(x)Nx \in \N \to S(x) \in \N
  3. xNS(x)0x \in \N \to S(x) \ne 0
  4. xNyNS(x)=S(y)x=yx \in \N \land y \in \N \land S(x) = S(y) \to x = y
  5. 0Mx(xS(x)M)NM for any property M0 \in M \land \forall x(x \in \to S(x) \in M) \to \N \subseteq M \text{ for any property } M

由皮亚诺公理可知,自然数 N\N 集合只取决于 00SS。从集合和集合运算出发,构造一个结构 0,N,S\left\langle 0, \N, S \right\rangle 满足皮亚诺公理。

冯·诺伊曼构造(von Neumann construction)

  • 0=0 = \empty
  • S(x)=x{x}S(x) = x \cup \left\lbrace x \right\rbrace

有意思的是,cardN=n\operatorname{card} N = nNN 代表冯·诺依曼构造下 nn 的表示,意会即可)。同时也有 N={0,1,,n1}N = \left\lbrace 0, 1, \cdots, n - 1 \right\rbrace

aa 为集合,称 a{a}a \cup \left\lbrace a \right\rbraceaa 的后继。记为 S(a)S(a)a+a^{+}

AA 是集合,若 AA 满足下列条件,则称 AA归纳集

  • A\empty \in A
  • a(aAS(a)A)\forall a (a \in A \to S(a) \in A)

从而定义自然数集合 N\N所有归纳集的交集,即

N={,{},{,{}},}\N = \left\lbrace \empty, \left\lbrace \empty \right\rbrace, \left\lbrace \empty, \left\lbrace \empty \right\rbrace \right\rbrace, \cdots \right\rbrace

也就可以定义加法:对任意自然数 m,nm,\, n

  • m+0=mm + 0 = m
  • m+S(n)=S(m+n)m + S(n) = S(m + n)

结合律的证明

即证

(a+b)+c=a+(b+c)(a + b) + c = a + (b + c)

先证引理

0+a=a0 + a = a

aa 归纳,已知 0+0=00 + 0 = 0,设 0+k=k0 + k = k 成立,从而有

0+S(k)=S(0+k)=S(k)\begin{aligned} 0 + S(k) &= S(0 + k) \\ &= S(k) \end{aligned}

得证。

c=0c = 0 时有

(a+b)+0=a+ba+(b+0)=a+b\begin{aligned} (a + b) + 0 &= a + b\\ a + (b + 0) &= a + b \end{aligned}

即有 (a+b)+c=a+(b+c)(a + b) + c = a + (b + c)c=0c = 0 时成立。

再对 cc 归纳,设 (a+b)+k=a+(b+k)(a + b) + k = a + (b + k) 成立,从而有

S((a+b)+k)=S(a+(b+k))(a+b)+S(k)=a+S(b+k)(a+b)+S(k)=a+(b+S(k))\begin{aligned} S\bigl((a + b) + k\bigr) &= S\bigl(a + (b + k)\bigr)\\ (a + b) + S(k) &= a + S(b + k)\\ (a + b) + S(k) &= a + \bigl(b + S(k)\bigr) \end{aligned}

得证。

交换律的证明

即证

a+b=b+aa + b = b + a

先证引理

S(a)+b=S(a+b)S(a) + b = S(a + b)

b=0b = 0 时有 S(a)+0=S(a),S(a+0)=S(a)S(a) + 0 = S(a),\, S(a + 0) = S(a),即 S(a)+b=S(a+b)S(a) + b = S(a + b)b=0b = 0 时成立。

bb 归纳,设 S(a)+k=S(a+k)S(a) + k = S(a + k) 成立,从而有

S(a)+S(k)=S(S(a)+k)=S(S(a+k))=S(a+S(k))\begin{aligned} S(a) + S(k) &= S\bigl(S(a) + k\bigr)\\ &= S\bigl(S(a + k)\bigr)\\ &= S\bigl(a + S(k)\bigr) \end{aligned}

得证。

从而对 aa 归纳,显然有 0+b=b=b+00 + b = b = b + 0,设 a+b=b+aa + b = b + a 成立,从而有

S(a)+b=S(a+b)=S(b+a)=b+S(a)\begin{aligned} S(a) + b &= S(a + b)\\ &= S(b + a)\\ &= b + S(a) \end{aligned}

得证。

乘法:对任意自然数 m,nm,\, n

  • m×0=0m \times 0 = 0
  • m×S(n)=m+(m×n)m \times S(n) = m + (m \times n)

数论初步

整除

a,ba,\, b 为整数(a0a\ne 0),若存在整数 cc 使得 b=acb = ac,则称 aa 整除 bb(或 bb 能被 aa 整除),记作 aba \mid b

a,b,ca,\, b,\, c 是整数,a0a \ne 0,则

  • aba \mid b,则 abca \mid bc
  • aba \mid bbcb \mid c,则 aca \mid c
  • aba \mid baca \mid c,则 a(b+c)a \mid (b + c)
    • 推广:若 aba \mid baca \mid c,则 a(mb+nc)a \mid (mb + nc),其中 m,nm,\, n 为任意整数

整数除法

aa 为整数,dd 为正整数,则存在唯一的整数 qqrr,且 0r<d0 \le r<d,满足 a=dq+ra=d q+r。记作 q=adivd,r=amoddq = a \operatorname{div} d,\, r = a \bmod d

  • dd除数
  • aa被除数
  • qq
  • rr余数

同余

aabb 为整数,mm 为正整数,若 m(ba)m \mid(b-a),则称 aabbmm 同余,记作 ab(modm)a \equiv b \pmod m

性质:

  • ab(modm)    amodm=bmodma \equiv b \pmod m \iff a \bmod m = b \bmod m
  • ab(modm)    kZ(a=b+km)a \equiv b \pmod m \iff \exists k \in \Z (a = b + km)

同余算数:在模 mm 同余意义下,算数限制在了 Zm={0,,m1}\Z_m = \left\lbrace 0, \cdots, m - 1 \right\rbrace 范围内。

  • mm 加:a+mb=(a+b)modma +_m b = (a + b) \bmod m
  • mm 乘:a×mb=(a×b)modma \times_m b = (a \times b) \bmod m

ab(modn),a1b1(modn),a2b2(modn)a \equiv b \pmod n,\, a_1 \equiv b_1 \pmod n,\, a_2 \equiv b_2 \pmod nkk 为非负整数,则有:

  • a+kb+k(modn)a + k \equiv b + k \pmod n
  • kakb(modn)k a \equiv k b \pmod n
  • a1+a2b1+b2(modn)a_1 + a_2 \equiv b_1 + b_2 \pmod n
  • a1a2b1b2(modn)a_1 a_2 \equiv b_1 b_2 \pmod n
  • akbk(modn) a^k \equiv b^k \pmod n
  • p(a)p(b)(modn)p(a) \equiv p(b) \pmod n,其中 p(x)p(x) 为任意整系数多项式

需要注意的是,kakb(modn)k^a \equiv k^b \pmod n 未必成立。

素数

pp 为正整数,若 p>1p > 1pp 的因数只有 11pp 两个,则称 pp素数(Prime)。

算术基本定理:任何一个大于 11 的自然数 nn 可以唯一写成有限个素数的乘积。即形如

n=p1k1p2k2psksn = p_1^{k_1} p_2^{k_2} \cdots p_s^{k_s}

最大公约数

能整除两个整数(不全为 00)的最大整数称为这两个整数的最大公约数(Greatest Common Divisor),记作 gcd(a,b)\gcd(a, b)。即 gcd(a,b)=max{dZ+(da)(db)}(a0b0)\gcd(a, b) = \max\bigl\lbrace d \in \Z^{+} \bigm| (d \mid a) \land (d \mid b) \bigr\rbrace\quad (a \ne 0 \lor b \ne 0)

a,ba,\, b 互素     gcd(a,b)=1\iff \gcd(a, b) = 1

辗转相除法:设 a,ba,\, b 为整数(不全为 00),则有 gcd(a,b)=gcd(b,amodb)\gcd(a, b) = \gcd(b, a \bmod b)

1
2
3
4
function gcd(a, b):
if b == 0:
return a
return gcd(b, a mod b)

裴蜀定理

gcd(a,b)\gcd(a, b) 一定可以表示为 a,ba,\, b 的线性组合。即

a,bZ+,s,tZ,gcd(a,b)=sa+tb\forall a, b \in \Z^{+},\, \exists s, t \in \Z,\, \gcd(a, b) = sa + tb

换言之,ax+by=cax + by = c 有整数解当且仅当 gcd(a,b)c\gcd(a, b) \mid c


证明:

xx 为可写作 sa+tbsa + tb最小正整数,从而任意 a,ba,\, b 的公约数 cc 整除 xx,即 cxc \le x

q=adivx,r=amodxq = a \operatorname{div} x,\, r = a \bmod x,则

r=aqx=aq(sa+tb)=(1qs)a(qt)b\begin{aligned} r &= a - qx\\ &= a - q(sa + tb)\\ &= (1 - qs)a - (qt)b \end{aligned}

rr 也能写成 a,ba,\, b 的线性组合,且 r<xr < x,因此 rr 只能为 00(否则由于 r<xr < xrr 才是可以写成 sa+tbsa + tb 的最小正整数)。

所以 xxa,ba,\, b 的公约数,又因为 xx 是所有公约数中的倍数,所以 x=gcd(a,b)x = \gcd(a, b)

同余方程

方程 axb(modm)a x \equiv b \pmod m 称为线性同余方程,其中 a,b,ma,\, b,\, m 为整数,且 m>0m > 0

线性同余方程未必有解。只需研究 ax1(modm)a x \equiv 1 \pmod m 的可解性即可,解称为 aamm 的逆,记作 a1a^{-1}

a,ma,\, m 互素,且 m>1m > 1 时,aamm 的逆一定存在。由裴蜀定理,存在 s,ts,\, t 使得 sa+tm=1sa + tm = 1,两边同时模 mm,得到 sa1(modm)sa \equiv 1 \pmod m

中国剩余定理

设正整数 m1,m2,,mnm_1, m_2, \cdots, m_n 两两互素,则一元线性同余方程组

{xa1(modm1)xa2(modm2)xan(modmn)\begin{cases} x &\equiv a_1 \pmod {m_1}\\ x &\equiv a_2 \pmod {m_2}\\ \vdots\\ x &\equiv a_n \pmod {m_n} \end{cases}

有解,且在模 MM 同余下唯一,这里

M=i=1nmiM = \prod_{i=1}^{n} m_i

Mi=MmiM_i = \dfrac{M}{m_i},考虑 ti=Mi1t_i = M_i^{-1},即 tiMi1(modmi)t_i M_i \equiv 1 \pmod{m_i},方程组解为

x=a1t1M1+a2t2M2++antnMn+kM=i=1naitiMi+kM\begin{aligned} x &= a_1 t_1 M_1 + a_2 t_2 M_2 + \cdots + a_n t_n M_n + kM\\ &= \sum_{i=1}^{n} a_i t_i M_i + k M \end{aligned}

因为有

xaitiMi(modmi)ai(tiMi)(modmi)ai(modmi)\begin{aligned} x & \equiv a_i t_i M_i \pmod {m_i}\\ & \equiv a_i (t_i M_i) \pmod {m_i}\\ & \equiv a_i \pmod {m_i} \end{aligned}

唯一性需要注意到任意两个解的差值一定是 MM 的倍数。

费马小定理

pp 为素数,则

apa(modp)a^{p} \equiv a \pmod p

特别地,若 aapp 互素,则

ap11(modp)a^{p-1} \equiv 1 \pmod p

我们熟知二项式系数

(nm)=n!m!(nm)!\binom{n}{m} = \dfrac{n!}{m!(n-m)!}

推广有多项式系数

(nm1,m2,,mk)=n!m1!m2!mk!\binom{n}{m_1, m_2, \cdots, m_k} = \dfrac{n!}{m_1!m_2!\cdots m_k!}

其中 m1+m2++mk=nm_1 + m_2 + \cdots + m_k = n

因此有

ap=(i=1a1)p=m1+m2++ma=pp!m1!m2!ma!\begin{aligned} a^p &= \left(\sum_{i=1}^a 1\right)^p\\ &= \sum_{m_1 + m_2 + \cdots + m_a = p} \dfrac{p!}{m_1!m_2!\cdots m_a!} \end{aligned}

考虑 p!m1!m2!ma!\dfrac{p!}{m_1!m_2!\cdots m_a!},若其中没有 mi=pm_i = p,则 p!m1!m2!ma!0(modp)\dfrac{p!}{m_1!m_2!\cdots m_a!} \equiv 0 \pmod p

若有 mi=pm_i = p,则 p!m1!m2!ma!1(modp)\dfrac{p!}{m_1!m_2!\cdots m_a!} \equiv 1 \pmod p,此时 mj=0(ji)m_j = 0\quad (j \ne i)。共有 aa 种情况,因此

apa(modp)a^p \equiv a \pmod p

欧拉定理

费马小定理是欧拉定理的特例。

若正整数 a,na,\, n 互素,则

aφ(n)1(modn)a^{\varphi(n)} \equiv 1 \pmod n

其中 φ(n)\varphi(n) 为 Euler's totient,是不大于 nn 且与 nn 互素的正整数个数。

n=p1α1p2α2pkαkn = p_1^{\alpha_1} p_2^{\alpha_2} \cdots p_k^{\alpha_k},则

φ(n)=ni=1k(11pi)\varphi(n) = n \prod_{i=1}^{k} \left(1 - \dfrac{1}{p_i}\right)

因为容易发现,若 m,nm,\, n 互素,则 φ(mn)=φ(m)φ(n)\varphi(mn) = \varphi(m) \varphi(n)

同时有 φ(pα)=pα(11p)\varphi(p^{\alpha}) = p^{\alpha}\left(1 - \dfrac{1}{p}\right),因为与 pαp^{\alpha} 不互素的数肯定是 pp 的倍数,而 pαp^{\alpha} 中有 1ppα\dfrac{1}{p} p^{\alpha} 个数是 pp 的倍数。

从而有

φ(n)=i=1kφ(piαi)=i=1kpiαi(11pi)=ni=1k(11pi)\begin{aligned} \varphi(n) &= \prod_{i=1}^{k} \varphi\left(p_i^{\alpha_i}\right)\\ &= \prod_{i=1}^{k} p_i^{\alpha_i} \left(1 - \dfrac{1}{p_i}\right)\\ &= n \prod_{i=1}^{k} \left(1 - \dfrac{1}{p_i}\right)\\ \end{aligned}

也可以写成

φ(n)=npn(11p)\varphi(n) = n \prod_{p \mid n} \left(1 - \dfrac{1}{p}\right)

新手村两节课速通数论……